چگونه هنر به پیشبرد انقلاب سودان کمک کرد؟ / How Art Helped Propel Sudan’s Revolution

هنرمندان به ایجاد گفتگو در مورد مسیر کشور، توسعه واژگان مشترک و سازماندهی اعتراضات کمک کردند

Elizabeth Murray /نویسنده: الیزابت موری

در طول انقلاب سال 2019 سودان – در حالی که مردم در سراسر کشور با تحصن، راهپیمایی، تحریم و اعتصاب بسیج شدند – هنرمندان به جلب نارضایتی کشور و تحکیم عزم معترضان کمک کردند. به ویژه، هنرمندان بخشی جدایی ناپذیر از تحصن چند ماهه در مقر نظامی در خارطوم شدند که به عنوان قلب انقلاب شناخته می‌شد تا اینکه در 3 ژوئن 2019 توسط نیروهای شبه نظامی به خشونت متفرق شد. این بیان عظیم خلاقیت هم نتیجه کاهش محدودیت‌ها بر آزادی بیان بود و هم در عین حال کاتالیزوری برای تغییرات بیشتر.

در سرتاسر سودان، هنرمندان به ایجاد گفتگو در مورد خط سیری که کشور طی می‌کرد کمک کردند، آن‌ها همچنین از نقاشی‌های دیواری برای به اشتراک گذاشتن اطلاعات در مورد تاریخ و زمان اعتراضات استفاده کردند. جاناتان پینکنی، افسر برنامه و سرپرست تحقیقات برنامه USIP در مورد اقدام غیرخشونت‌آمیز، به این نکته اشاره می‌کند که هنر در بسیاری از مبارزات اصلی بدون خشونت، به عنوان راهی برای ایجاد واژگان مشترک نقش داشته است: «هنر می‌تواند مرکز وحدت‌بخشی برای بسیاری از اهداف و برنامه‌های خاص مختلف فراهم کند… افراد کمی ممکن است مانیفست صد صفحه‌ای یک جنبش را بخوانند، اما همه می‌توانند رنگ‌ها، آهنگ‌ها و تصاویری را که جنبش‌ها از آن‌ها استفاده می‌کنند تا به حامیان خود بگویند که آنها که هستند و چه می‌خواهند را درک کنند.»

در مورد خود هنرمندان سودانی، مصطفی ابوشما، مالک و بنیانگذار گالری موجو در خارطوم، می‌گوید که انقلاب نسل جدیدی از هنرمندان را به شهرت رساند: «وقتی انقلاب رخ داد… تمام دنیا این نقاشی‌دیواری‌های شگفت‌انگیز را روی دیوارهای سودان می‌دیدند.»

نقاشی‌های دیواری: نگاه به انقلاب

یکی از اولین اشکال هنری که در طول انقلاب ظاهر شد، نقاشی دیواری‌هایی که در فضای باز اجرا می‌شد، بود. همانطور که معترضان به خیابان‌ها سرازیر می‌شدند، اینستالیشن‌های هنری نیز طیف وسیعی از موضوعات را به تصویر می‌کشیدند.

اسیل دیاب، هنرمند زن گرافیتی، معروف به سودالو، نقاشی دیواری‌هایی را در سراسر خارطوم برای گرامیداشت شهدای انقلاب و رژیم عمر البشیر خلق کرد. اسیل کار خود را به عنوان “رسانه‌ای برای شروع گفتگو با جامعه و همچنین صحبت از طرف بسیاری از مردم” توصیف می کند و خاطرنشان می کند که با دیدن یک نقاشی دیواری، “چه با انقلاب باشید چه مخالف، مجبور می شوید آنچه را که در حال وقوع است را به یادآورید.”

خانواده‌های شهدای سودانی با تماشا یا حتی کمک به اسیل دیاب در خلق نقاشی‌ دیواری‌ها، برای ادای احترام به عزیزان‌شان، احساس آرامش پیدا کرده‌اند. برای پینکنی، این تعجبی ندارد، زیرا « نیروی قدرتمندی در هنر وجود دارد که احساسات را لمس می‌کند، عواطف انسانی مشترک را بیان می‌کند و افراد زیادی را به مشارکت دعوت می‌کند.»

جلال یوسف به دلیل کارهایش در رسانه‌های مختلف، از جمله نقاشی‌های دیواری، در سطح بین المللی شناخته شده‌است. در طول انقلاب، او چندین اثر هنری بزرگ را در مکان‌های ممنوعه در خارطوم خلق کرد، از جمله نقاشی دیواری «جیغ» که به طور گسترده‌ای مورد تحسین قرار گرفت که در جریان سرکوب خشونت‌آمیز تحصن خارطوم تخریب شد.

اگرچه از او خواسته شده‌است که «جیغ» را دوباره رنگ آمیزی کند، یوسف معتقد است که نقاشی دیواری بخشی از قتل‌عام بوده و تا زمانی که عدالت برای جان‌های از دست رفته برقرار نشود، آن را بازسازی نخواهد کرد. عدالت انتقالی یکی از مهمترین چالش‌های پیش روی دولت سودان است و بسیاری از سودانی‌ها از عدم پیشرفت آن تا به امروز ناامید شده‌اند. فراتر از “جیغ”، یوسف نقاشی‌ دیواری‌های برجسته دیگری را در سودان کشیده‌است، که یکی از آن‌ها در نزدیکی محل تحصن و دیگری که زیر پل المک نمر در خارطوم قرار دارد را با تیمی از داوطلبان خلق کرده است.

در همین حال، نقاشی دیواری‌های علاء ساتیر در محله بوری در خارطوم نقش تاثیرگذار زنان را در انقلاب برجسته کرد، از جمله نقاشی دیواری سه زن با عنوان “ما انقلاب هستیم و انقلاب ادامه دارد”. زنان پس از ایفای نقشی اساسی در سازماندهی و رهبری اعتراضات، عمدتاً در طول دوره انتقالی به حاشیه رانده شده‌اند – که نشان‌دهنده نیاز به پیشرفت بیشتر است.

هنر مجازی: گسترش انقلاب فراتر از مرزهای سودان

در سودان، ارتباطات آنلاین ابزاری حیاتی برای سازمان‌دهی در طول انقلاب بود، اگرچه تلاش‌ها به دلیل قطع اینترنت توسط دولت و مسدود شدن سایت‌های کلیدی با مشکل مواجه شد. اما برای کسانی که خارج از سودان هستند – از جمله هنرمند یاسمین عبدالله – کمپین‌های رسانه‌های اجتماعی به آن‌ها اجازه داد تا حمایت خود را اعلام کنند. گسترده‌ترین کمپین تبلیغاتی «آبی برای سودان» بود که در آن کاربران به دلیل همبستگی پس از کشته شدن فعال محمد هاشم مطر در جریان سرکوب تحصن مقر نظامی خارطوم در 3 ژوئن 2019، پروفایل خود را آبی کردند.

هنر یاسمین عبدالله، بخشی از کمپین «آبی برای سودان»، دست‌های آبی را که به سمت یک شهید کشیده شده است را به تصویر می‌کند.

هنر دیجیتال همچنین درها را برای آزمایش با رسانه‌های جدید باز کرد. مرغانی صالح، هنرمند مقیم دبی، عکس عظیم موزاییکی را خلق کرد که از تصاویر انقلاب تشکیل شده بود. مرغانی در تشریح روند خلق خود گفت: «من متوجه شدم که آرشیوی با تمام تصاویر و ویدیوهای روزانه که در تمام کانال‌های رسانه‌های اجتماعی از سراسر سودان به اشتراک گذاشته می‌شد، ساختم. سپس به این فکر کردم که اگر یک عکس ارزش هزار کلمه داشته باشد، چه می‌شود اگر آن تصویر از نظر فیزیکی از هزار تصویر تشکیل شده باشد؟»

انقلاب روی بوم: سنت هنری منحصر به فرد سودان

مصطفی ابوشما از اینکه هنرمندان سودانی توانستند در طول انقلاب به چنین مخاطبان گسترده ای دست یابند تعجب نکرد، زیرا سودان اغلب به عنوان تأثیر مهمی در توسعه هنر مدرن در آفریقا از طریق مدرسه خارطوم شناخته می‌شود – جنبش هنر مدرنیستی سودان که در سال 1960 تأسیس شد.
ابوشاما گفت: «هنر سودانی ترکیبی از عربی و آفریقایی است و این برای سودان بسیار منحصر‌به فرد است. هنری که از سودان بیرون می‌آید مانند هیچ هنری در سراسر جهان نیست… ما آن را در رنگ‌ها و نقوشی که استفاده می‌کنیم، می‌بینیم و  این هنر می‌تواند با افراد زیادی صحبت ‌کند.»
ابوشاما 10 سال پیش گالری خود را تأسیس کرد تا مجموعه متنوعی از هنرمندان را برجسته کند و هنر سودانی بیشتری را وارد خانه‌های سودانی کند. او از تغییراتی که دیده خوشحال است و خاطرنشان کرد که افزایش قدردانی از هنر اصیل به این معنی است که هنرمندان بیشتری می‌توانند از خود حمایت کنند. و حتی در بحبوحه یک گذار ضعیف دموکراتیک، مصطفی وقتی درباره مسیر هنرمندان جوان سودانی صحبت می‌کند برای آینده انرژی می‌گیرد. مصطفی در توصیف کار عثمان گوما احمد، هنرمند دارفوری، که در اوایل 20 سالگی است، می‌گوید: «می‌توانید تصور کنید که او در 10 سال آینده چه کاری می‌تواند انجام دهد؟»

حسین مرغانی هنرمند باتجربه‌تری است که در گالری موجو نیز حضور دارد. نقاشی آبرنگ او از قطار اتبارا – که به قطار آزادی نیز معروف است – یکی از نمادین‌ترین تصاویر انقلاب را به تصویر کشید. صدها معترض از اتباره، شهری در شمال سودان که شاهد برخی از اولین اعتراضات در انقلاب بود، در آوریل 2019 قطاری را به سمت جنوب به خارطوم هدایت کردند تا به تحصن در مقر نظامی بپیوندند. همانطور که قطار در مسیر 200 مایلی خود به آرامی حرکت می‌کرد، سودانی‌ها از کنار آن تشویق می‌کردند. قطار اتبارا به نماد حمایت گسترده از انقلاب از سراسر کشور آمد. در حالی که آبرنگ قطار اتبارا یکی از لحظات شادی انقلاب را به تصویر می‌کشد، حسین لحظات پرتنش روزمره تظاهرات چند ماهه را نیز به تصویر کشیده‌است، از جمله نقاشی آبرنگ پسر جوانی که در حال رهبری تظاهرات است با یک بشکه آب خالی!

هنر در دوران گذار

حسین مرغانی درآمد حاصل از هنر خود را برای پرداخت هزینه‌ی ادامه نقاشی دیواری در اطراف محل تحصن در مقر نظامی خارطوم مصرف کرده‌است. و او تنها نیست – با تغییر سودان از انقلاب به گذار، هنرمندان دیگر هم از پروژه‌های اجتماعی در سراسر کشور حمایت می‌کنند.

نقاشی دیواری اسیل دیاب، هنر خود را با واقعیت کووید-19 تطبیق داده است، نقاشی‌ دیواری‌هایی که پوشیدن ماسک را تشویق می‌کنند – از جمله یکی از گروه‌های متنوعی از مردم سودانی که لباس‌های سنتی و ماسک‌هایی بر صورت دارند. در حالی که او در حال نقاشی دیواری بود، او و تیمش از فرصت استفاده کردند تا آگاهی عابران را در مورد اقدامات احتیاطی بهداشتی افزایش دهند.

خالد آلبایح، کاریکاتوریست مشهور بین‌المللی، با هشتگ #خارتون ( khartoon)انتقادهای تیزبینانه‌ای از بی‌عدالتی‌ها در سراسر جهان دارد. در ماه ژوئیه، پس از بیانیه ارتش مبنی بر اینکه شهروندانی که علناً از ارتش انتقاد می‌کنند ممکن است دستگیر شوند، او کاریکاتور مشترکی از یک تمساح در لباس‌های نظامی با اشک‌های درشت منتشر کرد. کارهای خالد دیگران را بسیج کرده‌است تا از هنر به عنوان ابزاری برای حمایت از تغییر در سودان استفاده کنند. خالد بیان خود را به هنر محدود نمی‌کند – او همچنین به طور گسترده نوشته است، از جمله در مورد نیاز به حمایت بیشتر ایالات متحده از دوران گذار سودان.

انقلاب غیرخشونت‌آمیز سودان و خلاقیتی که به آن دامن زد، دلایلی برای جشن گرفتن است. اما این کشور در دوران گذار خود با چالش‌های بی‌شماری مواجه است، از جمله یک بیماری همه‌گیر و یک بحران شدید اقتصادی که به اعتراضات مجدد در خیابان‌ها منجر شده است. علاوه‌بر این، یک مورد برجسته که در آن 11 هنرمند خارطوم در ماه اوت گذشته زندانی شدند، محکومیت‌های گسترده‌ای را برانگیخت و نیاز به اصلاحات قانونی و قضایی در دوران گذار برای حمایت از آزادی بیان را برجسته کرد.
کار باید ادامه یابد، و هنوز نقش مهمی برای هنرمندان وجود دارد – در باز کردن فضایی برای گفتگوهای عمومی، ابراز نارضایتی ها و امیدها، و کمک به پاسخگویی همه ارگان های دولت گذار. دولت گذار می‌تواند با حفظ هنر انقلابی برای نسل‌های آینده و با پرورش استعداد و خلاقیت عظیمی که به به قدرت رسیدن سودان کمک کرد، به تاریخ اخیر سودان احترام بگذارد.

:منبع

https://www.usip.org/blog/2020/11/how-art-helped-propel-sudans-revolution